Stoïcisme en vrijmetselarij

Midden in de chaos en onrust van de Hellenistische wereld, ontwikkelt zich in de 3e eeuw voor Christus een filosofische stroming die een toevluchtsoord biedt voor wie zoekt naar innerlijke vrede en een duidelijk moreel kompas.

Dit is het stoïcisme, een invloedrijke filosofie die de eeuwen trotseert en nog steeds relevant is in deze moderne tijd. De grondlegger van het stoïcisme is Zeno van Citium, een Grieks filosoof die rond 300 voor het begin van de christelijke jaartelling leeft. Hij ontwikkelt zijn ideeën in Athene, waar hij onderwijs geeft vanuit de 'stoa', een openbare zuilengang. Vandaar komt dan ook de naam 'stoïcisme', afgeleid dus van het Griekse 'stoa'.

Beginselen

Zeno's filosofie is een reactie op de turbulente politieke en sociale omstandigheden van zijn tijd. De Hellenistische wereld kent nogal veel burgeroorlogen, machtsstrijd en onzekerheid. Zeno zoekt naar een manier mensen te helpen om te gaan met deze uitdagingen en een stabiele, deugdzame levensstijl te ontwikkelen. Zijn ideeën vinden weerklank en het stoïcisme verspreidt zich snel door de Griekse en Romeinse wereld.
Het stoïcisme steunt op een aantal centrale beginselen. De eerste daarvan betreft deugdzaamheid en 'eudaimonia', een innerlijke staat van geluk en welzijn die niet afhankelijk is van uiterlijke omstandigheden. Voor stoïcijnen ligt het hoogste goed dan ook in het cultiveren van deugden zoals wijsheid, moed, rechtvaardigheid en gematigdheid. Die deugden leiden dus tot eudaimonia.
Dan is er nog rationaliteit en zelfcontrole. Stoïcijnen streven naar een rationele, evenwichtige houding tegenover het leven. Emoties worden daarbij gezien als tijdelijke verstoringen van de rede die daarom dus onder controle moeten worden gehouden. Door middel van zelfonderzoek en discipline kan de mens leren kalm en onverstoord te blijven. 
Acceptatie van het lot, is ook een centraal begrip. Volgens stoïcijnen is er een goddelijk principe - 'logos' - dat de kosmos bestuurt. De mens moet zich daaraan onderwerpen en accepteren wat buiten zijn/haar controle ligt. Dit geeft hem innerlijke vrijheid.
Tenslotte zien stoïcijnen alle mensen als burgers van de kosmos. Dit leidt tot een universele ethiek waarin zij zich verantwoordelijk voelen voor elkaar en de wereld om ons heen.
Uit het voorafgaande kan duidelijk geconcludeerd worden dat het uiteindelijke doel van het stoïcisme het bereiken is van innerlijke rust en geluk, onafhankelijk van de grillen van het lot. Door te leven volgens de beginselen van deugdzaamheid, rationaliteit en acceptatie, hoopt de stoïcijn een stabiele gemoedstoestand te ontwikkelen die hem of haar in staat stelt op een bedachtzame en moreel juiste manier te handelen, ongeacht de aard en omvang van de uitwendige omstandigheden.

Prominente denkers

De stoïcijnse levensfilosofie komt ook tot uiting in de praktische adviezen die stoïcijnse denkers geven. Seneca, bijvoorbeeld, raadt mensen aan zich niet te laten meeslepen door emoties, maar steeds kalm en bedachtzaam te blijven. Een toepasselijke quote van hem: "De ware grootheid bestaat niet uit drift, maar uit bedaardheid." Seneca moedigt dan ook aan materiële bezittingen en uiterlijk succes niet als einddoel te zien, maar zich te richten op het cultiveren van innerlijke deugden.
Seneca is overigens een Romeinse filosoof en staatsman uit de 1e eeuw na Christus. Hij staat met name bekend om zijn praktische levensadviezen en psychologisch inzicht. In zijn essays en brieven spoort hij de lezer aan de eigen emoties en verlangens onder controle te houden en zich te richten op duurzame, innerlijke waarden. 
Andere prominente stoïcijnse denker is Epictetus, een slaaf die vrijgelaten is en een invloedrijke stoïcijnse school opricht. Hij legt de nadruk op de persoonlijke verantwoordelijkheid van de mens. Volgens hem moet die zich richten op wat binnen zijn macht ligt en accepteren wat buiten zijn controle valt. Hij sterft in 135 na Christus.
En dan is er nog Marcus Aurelius, de Romeinse keizer en filosoof uit de 2e eeuw na Christus. Hij schrijft zijn beroemde 'Meditations - Overpeinzingen' als een persoonlijk dagboek vol bespiegelingen over deugdzaamheid, zelfkennis en de vergankelijkheid van aardse zaken. Zijn werk wordt wereldwijd gezien als een meesterlijk voorbeeld van stoïcijnse reflectie en stoïcijns denken en doen.

Belang

Ook al vindt het stoïcisme zijn oorsprong in de vroege klassieke oudheid, toch heeft deze filosofie een opmerkelijke relevantie behouden tot op de dag van vandaag. De nadruk op zelfcontrole, acceptatie en morele ontwikkeling spreekt vele mensen nog steeds aan. Niet verwonderlijk, want in een tijd gekenmerkt door hoge stressniveaus, materiële overprikkeling en geo-politieke onrust, biedt het stoïcisme een waardevolle tegenhanger. De oproep zich te richten op wat binnen de persoonlijke macht ligt, emoties te beheersen en zich niet te laten meeslepen door externe omstandigheden, helpt rust en balans te vinden.
Bovendien heeft het stoïcisme een blijvende invloed op de westerse filosofie, ethiek en psychologie. Elementen daarvan zijn nadrukkelijk concreet terug te vinden in het werk van denkers als Immanuel Kant, existentialisten als Albert Camus en zelfs in de moderne cognitieve gedragstherapie is de invloed groot te noemen.

Vrijmetselarij

Er zijn enkele interessante overeenkomsten tussen het stoïcisme en vrijmetselarij, hoewel ze van en in oorsprong nadrukkelijk verschillende tradities zijn. Maar toch... Beide leggen nadruk op zelfverbetering en morele ontwikkeling. Het stoïcisme benadrukt het belang van persoonlijke deugden en karaktervorming. Ook vrijmetselarij legt de nadruk op het verbeteren van het eigen karakter en het nastreven van morele volmaaktheid.
De universele principes en broederschap zijn grotendeels eveneens met elkaar vergelijkbaar. Het stoïcisme ziet de mens als deel van de universele orde en gemeenschap. Vrijmetselarij promoot een universele broederschap en het idee van de mens als onderdeel van een grotere kosmische orde.
Verdere overeenkomsten zijn te vinden in de rationele benadering van zaken en het symbolisme. Het stoïcisme benadrukt namelijk het belang van rede, logica en het zoeken naar universele waarheden, terwijl vrijmetselarij dit doet door gebruik van symboliek, rituelen en allegorieën om haar filosofische lessen over te brengen.
Belangrijkste overeenkomst is die van persoonlijke groei en transformatie. Het stoïcisme moedigt mensen nadrukkelijk aan controle te te nemen en te krijgen over de eigen gedachten en emoties. Vrijmetselarij gebruikt symboliek en initiatie-ervaringen om leden te helpen bij hun persoonlijke groei en spirituele ontwikkeling.

Conclusie

Het stoïcisme is zonder meer een diepzinnige en praktische filosofie die tot op de dag van vandaag relevant is. Door de nadruk op deugdzaamheid, rationaliteit en acceptatie biedt het een overtuigend antwoord op de uitdagingen van het menselijk bestaan. In deze tijd van toenemende onzekerheid en stress kunnen de lessen van de stoïcijnen helpen innerlijke rust en geluk te vinden, ongeacht de grillen van het lot. Het stoïcisme verdient dan ook een prominente plaats in het pantheon van invloedrijke filosofische stromingen. Gelukkig is dat al het geval bij vrijmetselarij!