De Dolende Ridder en vrijmetselarij

Wie kent het verhaal niet?

Wie kent het sublieme meesterwerk van Miguel de Cervantes niet? Het staat bekend als een van de meest invloedrijke literaire werken uit de wereldliteratuur… ‘Don Quijote de la Mancha - Don Quichot van La Mancha’. Het 1e deel is gepubliceerd in 1605, het 2e in 1615.

Don Quichot is veel meer dan een tijdloos verhaal. Het is namelijk ook een krachtige allegorie die zeer duidelijk resoneert met de kernwaarden van de vrijmetselarij. De zoektocht naar Wijsheid, Kracht en Schoonheid staat in beide boekdelen centraal. Daarbij inspireert Don Quichot vrijmetselaren standvastig te blijven in hun principes, moed te tonen in het najagen van het goede en tegelijkertijd kritisch en reflectief te blijven over de realiteit waarin ze functioneren. Wellicht kan het daarom gebruikt worden voor instructies, want de symboliek ervan komt sterk overeen met die van de vrijmetselarij.

Don Quichot gaat over een simpele man, Alonso Quichano geheten, die zo bezeten raakt door ridder- en avonturenromans dat hij besluit zelf een rondtrekkende ridder te worden: Don Quichot van La Mancha. Gewapend met een oude lans, gezeten op een stokoude paard en vergezeld door de eenvoudige schildknaap Sancho Panza, trekt hij erop uit om het onrecht te bestrijden en de rechtvaardigheid te herstellen. Hij vecht tegen windmolens die hij ziet als reuzen - de uitdrukking 'tegen windmolens vechten' wordt nog steeds gebruikt om een hopeloze strijd aan te duiden - en raakt verwikkeld in talloze absurde, vaak tragikomische situaties.

In essentie gaat het verhaal van Don Quichot over moed en het geloof in hogere menselijke waarden, ondanks de harde realiteit van de dagelijkse dag. En ondanks de pijn die dat kan veroorzaken... Don Quichot staat symbool voor de mens die weigert zich neer te leggen bij het onrecht en het banale van het alledaagse en die - ondanks alle tegenwerking - trouw vasthoudt aan zijn persoonlijke overtuigingen en idealen. Het blijft een universeel verhaal over de zoektocht naar betekenis, het omarmen van idealen en de confrontatie tussen droom en werkelijkheid

Vrijmetselarij is als internationale broederschap gericht op individuele ontwikkeling door persoonlijke morele verbetering en het nastreven van universele waarheden waaronder rechtvaardigheid. De symboliek, de rituelen en instructies van de vrijmetselarij roepen de leden daarom dan ook op tot zelfreflectie, broederschap en het werken aan een betere samenleving. Het verhaal van Don Quichot sluit hierbij aan omdat het tevens gaat over het zoeken naar hogere menselijke waarden en idealen, een zoektocht die vaak in strijd is met de dagdagelijkse werkelijkheid. Don Quichot is het archetype van de idealistische zoeker, van iemand die niet tevreden is met oppervlakkige schijn, maar verlangt naar diepere betekenis en rechtvaardigheid. Zo ook de vrijmetselaar.

Vrijmetselaren herkennen in Don Quichot een metafoor voor hun eigen pad: het streven naar Wijsheid, Kracht en Schoonheid, ondanks alle struikelblokken. Zijn moed om tegen de stroom in te gaan en vast te houden aan zijn waarden en idealen, herinneren vrijmetselaren aan de noodzaak van trouw aan hun eigen principes en het belang van idealistisch engagement.

Het verhaal zit bovendien vol symboliek en morele lessen die binnen vrijmetselarij gewaardeerd worden. De windmolens bijvoorbeeld kunnen gezien worden als de ‘demonen’ van de onwetendheid, vooroordelen en onrecht, waartegen men moet opstaan. En de 3 reizen vol struikelblokken die hij maakt zijn als de koevoet waarmee een vrijmetselaar zijn eigen zwakheden en tekortkomingen aan het licht brengt.

De relatie tussen Don Quichot en Sancho Panza is overigens ook best wel betekenisvol. Humoristisch vergelijkbaar met de relatie van Stan Laurel en Oliver Hardy - dichter bij huis: Piet Bambergen en René van Vooren (De Mounties), Johnny Kraaijkamp en Rijk de Gooyer,  André van Duin en Frans van Dusschoten - illustreert als een zwartwit-geblokte vloer namelijk de balans tussen ideaal en realiteit, geest en materie, theorie en praktijk, goed en fout, een lach en een traan. Don Quichot nodigt uit tot zelfreflectie over de prijs van idealisme (Wijsheid), de groei van persoonlijke geloof in het goede (Kracht) en de moed om te handelen naar de hoogste menselijke waarden (Schoonheid).

Maar tegelijkertijd is Don Quichot ook een waarschuwing. Het maakt duidelijk dat het van wezenlijk belang is niet te blijven steken in illusies of naïviteit, maar om met kritische zelfreflectie altijd wijsheid na te streven. In feite is het verhaal een rijke metafoor voor het mentale en spirituele proces van de individuele broeder-vrijmetselaar die door Wijsheid en Kracht uiteindelijk Schoonheid wil bereiken.

Het verhaal van Don Quichot laat op treffende wijze zien hoe literatuur en symboliek elkaar kunnen versterken in de menselijke zoektocht naar hogere betekenis, een zoektocht die de vrijmetselarij van oudsher als haar belangrijkste missie ziet. Zo blijft de Dolende Ridder van La Mancha ook voor vrijmetselaren een tijdloos icoon van idealisme en trouw.