Vrij man van goede naam

In feite is er maar één toelatingscriterium waaraan mannen - overigens ook vrouwen - moeten voldoen om toe te treden tot de vrijmetselarij.

Bij de inwijding van een kandidaat-vrijmetselaar, ook wel de profaan genoemd, wordt die eis als zodanig ook nadrukkelijk aangekondigd nog voordat hij de werkplaats van vrijmetselaren, ook wel tempel genoemd,  daadwerkelijk betreedt: “Hij is een vrij man van goede naam!”

Kernbegrippen
De uitdrukking ‘vrij man van goede naam’ is niet onbekend in het Nederlands. Zowel in historische, literaire als filosofische contexten wordt ze gebruikt en doelt dan op iemand die niet alleen onafhankelijk is, maar ook staat voor een goede reputatie en eerbaarheid. Ook al klinkt ze nogal ouderwets, archaïsch zelfs, toch heeft deze uitdrukking nog steeds een bepalende betekenis binnen de vrijmetselarij. De uitdrukking bestaat uit 2 onderdelen, 2 kernbegrippen, namelijk ‘vrij man’ en ‘van goede naam’. Beide hebben hun wortels in een historische samenleving die dan nog sterk hiërarchisch is en gebonden aan tradities, verwachtingen en plichten.

Vrij man
Oorspronkelijk verwijst ‘vrij’ niet zomaar naar vrijheid in abstracte zin, maar naar een zekere juridisch-sociale status. In de middeleeuwen zijn veel mensen horigen, die verbonden zijn aan een landheer en niet vrij over hun eigen leven of bezit kunnen beschikken. Een ‘vrije man’ is juist iemand die niet onder die horigheid valt, maar zelfstandig is en het recht heeft zelf beslissingen te nemen. Het betekent dat hij het vermogen heeft om te handelen zonder onvrijwillige dwang of andere opgelegde beperkingen.
Vandaag de dag wordt ‘vrij man’ opgevat als een zelfstandig persoon die vrij is in zijn keuzes en handelen, vrij van dwang en bindingen die zijn persoonlijke of sociale ontwikkeling beperken.

Van goede naam
De uitdrukking ‘van goede naam’ verwijst in het algemeen Nederlandse taalgebruik naar iemands goede reputatie, bekend om zijn integriteit, eerbaarheid en betrouwbaarheid. Het draait hier om hoe iemand in de maatschappij wordt gezien en welk vertrouwen hij wekt. Het woord ‘naam’ is daarbij synoniem aan eer, status en zelfs familieachtergrond. In vroegere samenlevingen is een familie- of geslachtsnaam vaak bepalend voor iemands positie.
‘Van goede naam’ betekent tegenwoordig doorgaans dat de bedoelde persoon zich houdt aan de sociale normen en waarden, een onberispelijke reputatie heeft en meestal ook behoort tot een gerespecteerde sociale kring.

Dus…
De uitdrukking ‘een vrij man van goede naam’ duidt taalkundig in het Nederlands op een persoon die zelfstandig en onafhankelijk is én die vertrouwen en respect geniet. Ze impliceert betrouwbaarheid, eerbaarheid en een zekere maatschappelijke status en benadrukt een combinatie van innerlijke zelfstandigheid en uiterlijke reputatie, wat samen het ideaalbeeld van een gerespecteerde en verantwoordelijke burger weergeeft.
Maar wat betekent ‘een vrij man van goede naam’ nu voor vrijmetselaren?

Vrijmetselarij
Binnen de vrijmetselarij heeft de uitdrukking een duidelijke en specifieke betekenis en is ze concreet ingebed in het toelatingsbeleid van de loges. Als eeuwenoude broederschap hanteert de vrijmetselarij strenge voorwaarden voor het lidmaatschap, waarbij ‘vrij man van goede naam’ een klassiek en nog altijd bepalend selectiecriterium is.

Vrij man
In ‘vrij man’ verwijst in de vrijmetselarij het woord ‘vrij’ niet alleen naar juridische vrijheid maar ook - mischien zelfs wel met name - naar innerlijke vrijheid en verantwoordelijkheid. Een vrijmetselaar moet een volwassen en zelfstandig denkend individu zijn. En dit betekent dat iemand vrij moet zijn van dwang, bevrijd van vooroordelen en open moet staan voor het zoeken naar waarheid en zelfverbetering. De oorspronkelijke juridisch-sociale betekenis – namelijk dat iemand geen dienaar of horige is – is nu vertaald naar het idee van een vrije, autonome persoonlijkheid. Dit is essentieel omdat vrijmetselarij als doel heeft het denken te bevrijden van dogma’s, beperking en onwetendheid. Een beoefenaar van de vrijmetselarij, een vrijmetselaar, moet de vrijheid hebben om deel te nemen aan discussies, eigen inzichten te ontwikkelen en voort te bouwen op universele  waarden als waarheid, rechtvaardigheid en broederschap.

Van goede naam
‘Van goede naam’ heeft in de vrijmetselarij een dubbele betekenis. Enerzijds doelt het op een goede maatschappelijke reputatie, anderzijds op een betrouwbare en integere levenswandel. Dit betekent dat degene die vrijmetselaar wil worden bekend moet staan als een persoon met een onbesproken gedrag, eerlijkheid en respect voor anderen. De vrijmetselarij verwacht van haar beoefenaren namelijk dat die zich ethisch en verantwoordelijk gedragen, want zij vertegenwoordigen niet alleen zichzelf, maar ook het ideaal van de broederschap. Een kandidaat met een dubieuze reputatie, of iemand die zich niet conformeert aan de bestaande en heersende ethische normen, kan de harmonie binnen de loge schaden.

Dus…
De vrijmetselarij is een gemeenschap van broeders-vrijmetselaar die samen streven naar spirituele en morele groei, terwijl ze de weg daarnaartoe zélf moeten gaan. Daarbij is het belangrijk dat die reizigers niet alleen vrij zijn in hun denken, maar ook een voorbeeld zijn van een goede levenswijze. Het toelatingscriterium ‘vrij man van goede naam’ zorgt ervoor dat de loge een harmonieuze en respectvolle omgeving blijft waarin serieuze individuele zelfontplooiing mogelijk is.

Specifieke lading
De uitdrukking ‘een vrij man van goede naam’ draagt een rijke historische en sociale betekenis. In algemeen Nederlands taalgebruik duidt ze op een zelfstandig, integer persoon met een goede reputatie. Binnen de vrijmetselarij krijgt de uitdrukking een specifieke lading als toelatingscriterium. Het summum van vrijheid en eerbaarheid wordt als essentieel beschouwd voor het worden en zijn van vrijmetselaar; iemand moet vrij zijn in zijn denken, doen en laten, en tegelijkertijd integer en respectabel in de maatschappij staan.
Idealistisch? Jazeker, en méér! Dit toelatingscriterium drukt namelijk ook de zeer grote waarde uit van persoonlijke verantwoordelijkheid, ethisch denken, handelen en doen én sociale verbondenheid.

Fundament
De uitdrukking ‘vrij man van goede naam’ symboliseert in de vrijmetselarij in feite het dagdagelijkse streven naar een evenwicht tussen innerlijke vrijheid en uiterlijke reputatie. Beide zijn universele waarden die nog steeds relevant zijn. Voor vrijmetselaren vormen ze zelfs het fundament van broederschap, vertrouwen en het gemeenschappelijk streven naar het hogere doel van een betere-ik en een betere samenleving.